‘I was like water’
Filmrecensie ‘Memoirs of a Geisha’
Memoirs of a Geisha speelt zich af in Japan in de jaren voor de tweede wereldoorlog. Een vader verkoopt noodgedwongen zijn twee dochters. De jongste, Chiyo van negen, wordt aan een okiya (geishahuis) verkocht.
In de film wordt Chiyo gevolgd van jong meisje tot volwassen vrouw. Met kinderlijke naïviteit en verwondering vertelt zij over die wereld die voor haar net zo vreemd is als voor de kijker. Het is de taak van geisha om een droomwereld te scheppen waarin de ’toeschouwer’ alles om zich heen vergeet. Dat gebeurt ook in deze film, maar tegelijkertijd wordt de keerzijde getoond.
De film geeft een gedetailleerd en realistisch beeld van het leven in de hanamachi (geisha-district). Voor de film werd een hanamachi compleet nagebouwd omdat men geen geisha-district in Japan kon vinden dat voldeed aan het vooroorlogse beeld hiervan. De okiya waar Chiyo woont, wordt bestierd door ‘Moeder’. Hatsumomo is als geisha het middelpunt van deze okiya. Iedereen moet naar haar luisteren want zij brengt geld in het laatje. Als een geisha het goed doet, wordt zij geadopteerd wat een zekere toekomst voor haar betekent. Pumpkin woont ook in de okiya. Zij wordt het vriendinnetje van Chiyo maar het lot zal hen later voorgoed uit elkaar drijven.
Hatsumomo ziet Chiyo vanaf het begin als rivale. Chiyo is niet alleen slim maar is ook mooi met haar opvallend grijze ogen. Hatsumomo doet er alles aan om te voorkomen dat Chiyo op een dag een succesvolle geisha zal worden en misschien wel in haar plaatst geadopteerd zal worden.
De film is gebaseerd op de bestseller van Arthur Golden. Dit boek met gelijknamige titel deed heel wat stof opwaaien. Ineens werd het mysterieuze leven in de hanamachi uit de doeken gedaan. Vertrouwelijke informatie die zijn informante over haar klanten gegeven had, stond zwart op wit en andere feiten werden juist verwesterd. Desondanks waren miljoenen lezers diep onder de indruk van het verhaal. Het laat zien dat het leven van een geisha achter de schittering en hoogstaande tradities gewoon een harde strijd om het bestaan is.
De film laat die twee kanten ook zien. De kunstige kimono’s, de kenmerkende make-up en de ingewikkelde kapsels wekken bewondering. Terecht won deze film dan ook een oscar voor kostuumdesign (en voor beste regie en cinematografie). De elegantie waarmee geisha bewegen en de hartstochtelijke dansen worden schitterend weergegeven. Des te scherper steekt het diepe verraad, de gloeiende wedijver en de intense haat die Chiyo ten deel vallen hiertegen af.
Wat opvalt is Chiyo’s naïviteit en de manier waarop zij haar zuiverheid probeert te bewaren terwijl de hele wereld zich tegen haar lijkt te keren. Het is de Chinese actrice Zhang Ziyi uitstekend gelukt Chiyo geloofwaardig neer te zetten. De kijker leeft intens met haar mee.
Keerpunt in de film is de ontmoeting tussen Chiyo en de ‘chairman’. Chiyo zit huilend bij de rivier als er een belangrijk uitziende man aankomt – vergezeld door geisha – die bukt en haar probeert te troosten. Zonder het te weten maakt ze diepe indruk op de chairman omdat hij iemand ziet die oprecht is. En Chiyo rent even later naar de tempel om te offeren en te vragen of zij geisha mag worden. Haar enige doel is dat ze dan later bij de chairman kan zijn. Natuurlijk is dat een naïef gebed. Ze is op dat moment nog niet verder gekomen dan voetveeg en ze weet totaal niet weet wat het is om geisha te zijn.
Jaren later zal de mooie en populaire geisha Mameha zich onverwachts over Chiyo ontfermen. Dankzij Mameha’s inspanningen kan Chiyo op vijftienjarige als leerlinggeisha (onder haar nieuwe naam Sayuri) aan haar publieke leven gaan beginnen. Dit betekent dat ze mee mag met Mameha op haar tocht langs de theehuizen, om met mannen te converseren, thee te schenken en op de shamisen te spelen. Hatsumomo doet er intussen alles aan om Chiyo als geisha te laten mislukken.
Water is een terugkerend element in de film. De film opent met een woeste zee en een dreigende onweersbui, als Chiyo wegloopt valt het water met bakken uit de hemel, de ontmoeting met de chairman is bij het water, en Chiyo’s ogen hebben de kleur van water. De shots hiervan zijn soms bedreigend, soms mysterieus en dan weer dromerig. Door dit terugkerende element in combinatie met de muziek van Perlman en Yo-yo Ma, geeft de regisseur een sterke samenhang en mooie gelaagdheid aan de film mee. Het water staat immers symbool voor zuiverheid en voor het leven van Chiyo: ‘My mother told me I was like water. Water can carve its way even trough stone and when trapped water makes a new path.’
Dat maakt Chiyo’s verhaal hoopvol en intrigerend. Het lijkt of ze steeds weer vastloopt en toch vindt ze altijd weer een manier om verder te gaan. Als het haar eindelijk gelukt is om geisha te worden, breekt de oorlog uit en moet ze een veilig heenkomen vinden. Na de oorlog wil Nobu, de vriend en collega van de chairman, haar danna (beschermheer) worden. Dit zou betekenen dat zij exclusief tot zijn beschikking moet staan en dat de chairman voorgoed onbereikbaar voor haar zal zijn. En nog geeft Sayuri niet op. Met kinderlijke naïviteit houdt zij vast aan haar droom om eenmaal van de chairman te zijn.
Wat de film naast de imponerende shots de moeite waard maakt, is het fatalistische oosterse wereldbeeld dat eruit spreekt. Als Chiyo bijvoorbeeld laat merken dat ze het moeilijk vindt dat Nobu haar danna wil worden, waarschuwt Hatsumomo haar: ‘We do not become geisha to pursue our own destinies. We become geisha because we have no other choice.’ En terugkijkend op haar leven zegt Chiyo: ‘I was certainly not born to be a geisha. I was carried there by the current.’ Tegelijkertijd is Chiyo zo iemand die dwars tegen haar lot ingaat en zich door liefde laat leiden. Dat maakt Chiyo aandoenlijk en de film hoopvol.
Opvallend is de religieuze lading. Chiyo bidt na haar ontmoeting met de chairman en haar gebed zal verhoord worden. De ontmoeting bij de rivier heeft zo bezien bijna iets goddelijks. Er is iemand die haar ziet en tot op de diepste bodem van haar ziel kijkt. Niet de kimono’s, niet de dikke lagen make up of de dansvoorstellingen maar wie je bent, doet er toe. Zo eindigt Sayuri haar verhaal: ‘You cannot say to the sun, ‘More sun.’ Or to the rain, ‘Less rain.’ (…) And yet, to learn kindness after so much unkindness, to understand that a little girl with more courage than she knew, would find her prayers were answered, can that not be called happiness?’
Romantische dramafilm met Ziyi Zhang, Ken Watanabe e.a. Regie: Rob Marshall. 145 min. (2005)