Van streven naar sterven
Boekrecensie ‘Als adem lucht wordt’ – P. Kalanithi
Schrijven over iets lelijks, zodat het bijna mooi wordt. Dat kon Paul Kalanithi. Kón, want het lelijke waar hij over schrijft heeft hem het leven ontnomen. Dit boek gaat over kanker en de dood. Toch is het een mooi boek.
Het boek blinkt uit in stijl.. Voordat Kalanithi besloot om zich helemaal te wijden aan zijn roeping om neurochirurg te worden – ‘Je kunt het niet als een baan beschouwen, want als het een baan is, is het een van de ergste banen die er zijn’ – studeerde hij een jaar Engelse literatuur. Ook bracht zijn moeder hem al jong in aanraking met literaire werken. De liefde voor literatuur, poëzie en taal is merkbaar in de vloeiende schrijfstijl, de rijke woordenschat en de prachtige citaten in het boek. Kalanithi weet met precies genoeg woorden het belangrijkste te zeggen, zonder dat het kaal wordt.
HET LEVEN VAN EEN NEUROCHIRURG
Paul Kalanithi beschrijft in het eerste deel van het boek zijn leven als neurochirurg-in-opleiding. Het is knap hoe hij de lezer laat meevoelen met de druk die het werk met zich meebrengt. De waanzinnige werkdagen, de onmogelijke dilemma’s, de torenhoge eisen die aan je mentale en fysieke mogelijkheden worden gesteld, de enorme verantwoordelijkheid die het opereren in de hersenen van een medemens met zich meebrengt en de last van het schuldgevoel als je er een paar millimeter naast zit en de patiënt voor de rest van zijn leven onherstelbaar beschadigd is. Het is soms moeilijk invoelbaar waarom je je leven op deze manier wilt opofferen, maar toch zit er iets aanstekelijks en nobels in. Tijdens het lezen merk je dat je op Kalanithi wilt gaan lijken in de manier waarop hij zijn werk doet. Met wijsheid, bedachtzaamheid, bewogenheid en vooral volharding. Zelfs als hij kanker krijgt besluit hij om zo lang het kan invulling aan zijn roeping te geven. Terwijl hij nog herstellende is van behandelingen, pakt hij zijn intensieve werkt als neurochirurg weer op.
EEN NIEUWE ‘CARRIERE’
Totdat het echt niet meer gaat. Dan besluit hij een andere ambitie waar te maken; het schrijven van een boek over zijn leven én sterven. ‘De dood, die me in mijn werk zo vertrouwd was geworden, bracht me nu een persoonlijk bezoek. Daar stonden we dan, oog in oog, en toch leek niets herkenbaar.’ Ook in zijn nieuwe ‘carrière’ is hij succesvol. Zelf maakt hij dit succes niet meer mee – en misschien was het schrijven voor hem belangrijkrijker dan het daaropvolgend succes – maar zijn streven om een boek te schrijven en te publiceren heeft hij volbracht, mede dankzij de inspanningen van zijn vrouw Lucy die het laatste, ontroerende hoofdstuk van het boek heeft geschreven. Acht maanden voordat Paul overlijdt, wordt zijn dochtertje Cady geboren. Aan het einde van zijn leven vindt Kalanithi hierin steun: dat iets van hem voortleeft in zijn dochter. Daarnaast vindt hij steun in zijn geloof, bij zijn vrouw, familie en vrienden. Hij sterft omringd door dierbaren.
WAT IS MIJN LEVENSDOEL
Het motto van Paul Kalanithi was ‘streven’. Het roept de vraag op: wat verwacht ik van het leven, wat zie ik als mijn levensdoel? Het boek van Kalanithi helpt om hierbij stil te staan. Zoals zijn vrouw in het laatste hoofdstuk van het boek zegt: ‘Hij wilde mensen helpen de dood te begrijpen en hun eigen sterfelijkheid onder ogen te zien. […] Niet het sensationele van sterven, en geen aansporingen tot carpe diem, maar: dit is je voorland. […] Hij worstelde een groot deel van zijn leven met de vraag hoe hij een zinvol bestaan kon leiden, en in zijn boek verkent hij dat essentiële gebied.’
P. Kalanithi, Als adem lucht wordt, 2016, Uitgeverij Hollands Diep, 256 p., ISBN 9789048834587, € 19,99
Deze recensie is geschreven door Paulien Dijk.